(ένα μελλοντολογικό σενάριο, τόσο πιθανό, όσο και φανταστικό)
Τρύφωνας Σκαραντινός
Αποτελεί γεγονός, αλλά και θλιβερή διαπίστωση ότι η Ευρώπη έχει, πλέον, αλλάξει ριζικά, σε σχέση με πριν από δέκα χρόνια. Όταν το 2000, χαιρετούσαμε την αυγή του «νέου ευρωπαϊκού αιώνα», μετά την επανένωση της Γερμανίας και την επιτυχημένη εισαγωγή του ευρώ, προσδοκούσαμε μια νέα εποχή ευημερίας και ελευθερίας, ένα νέο πρότυπο πολιτεύματος! Οι αρχές της ΕΕ περί δημοκρατίας, ανθρωπίνων δικαιωμάτων και πολυπολιτισμικότητας αποτέλεσαν φάρο ελπίδας και προοιώνισαν το νέο μοντέλο για ένα καλύτερο μέλλον!
Η σημερινή πραγματικότητα είναι, όμως, πολύ διαφορετική. Η ΕΕ δεν αποτελεί πλέον πρότυπο μοντέλο, αλλά θυμίζει περισσότερο ένα δυσλειτουργικό οργανισμό. Έχει αποτύχει αναφορικά με την οικονομική σταθερότητα και ευημερία, και έχει «ξεχάσει» τις αρχές της κοινωνικής αλληλεγγύης και δικαιοσύνης. Αντίθετα, αναλαμβάνει ρόλο υπέρ της πειθαρχίας της αγοράς και μάχεται υπέρ των διεθνών κεφαλαίων, εξαιτίας των δημοσίων ελλειμμάτων, που καθιστούν αναγκαία την δημοσιονομική σύσφιξη, με την ελπίδα των αναπτυξιακών «επιπτώσεων», μέσω της αύξησης της εμπιστοσύνης μεταξύ καταναλωτών και επενδυτών, ενισχύοντας την κατανάλωση. Ωστόσο, το αντίκτυπο της δημοσιονομικής προσαρμογής εξαρτάται από τις εκάστοτε περιστάσεις, και το πιο πιθανό, για την συντριπτική πλειοψηφία των οικονομιών του κόσμου, δεν δικαιολογεί το συμπέρασμα ότι η δημοσιονομική σύσφιξη μπορεί να επιφέρει ανάπτυξη, πόσο μάλλον στη χώρα μας, οπού επιπρόσθετα αυξάνεται και η κάθε είδους φορολογία.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο, αν τα σημερινά μεγάλα ελλείμματα επιμείνουν, οι αγορές θα εξεγερθούν, τα επιτόκια θα αυξηθούν και η δυναμική του χρέους θα γίνει όντως τρομακτική! Εδώ έρχεται και ο Μίλτον Φρίντμαν που, το 1948, θεώρησε ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να αυξάνουν την προσφορά χρήματος στην ύφεση και να την συμπιέζουν στις περιόδους ανάπτυξης που ακολουθούν. Μια αγορά είτε με σταθερή ισοτιμία είτε με κυμαινόμενη ισοτιμία νομίσματος μπορεί έτσι να σταθεροποιήσει την οικονομία της, δίχως να αποσταθεροποιήσει τις χρηματοπιστωτικές αγορές.
Ολόκληρη η Ευρώπη έχει μπει σε μια τροχιά απορρύθμισης των χρηματιστικών συναλλαγών, ιδιωτικοποίησης της δημόσιας περιουσίας και των οργανισμών κοινής ωφέλειας σε τιμές ευκαιρίας υιοθετώντας φορολογικά καθεστώτα που ευνοούν τις πολυεθνικές επιχειρήσεις. Οι υποσχέσεις περί πλήρους απασχόλησης και κράτους πρόνοιας έχουν εγκαταλειφτεί και από τις σοσιαλιστικές κυβερνήσεις, καθώς τα ευρωπαϊκά κράτη αναθεώρησαν τις αναδιανεμητικές τους επαγγελίες για να προσαρμοστούν σε αυστηρούς περιορισμούς στα έξοδα και ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς. Οι κατακτήσεις των συνδικάτων και των ριζοσπαστικών κινημάτων που χρειάστηκαν αιώνες για να γίνουν πραγματικότητα έχουν, πλέον, ανατραπεί.
Η Ελλάδα ανήκει, πλέον, στην ίδια θέση με τις αναπτυσσόμενες χώρες, υπό τον έλεγχο του ΔΝΤ και της συναίνεσης της Ουάσινγκτον. Η κυβέρνηση ανακάλυψε ξαφνικά ότι οι αγορές μπορούν να στοχεύσουν τα ομόλογα ενός αδύναμου κράτους και να βγάλουν υπέρογκα κέρδη. Αλλά αυτή υπήρξε ανέκαθεν η λειτουργία της νομισματικής ένωσης και των χρηματιστικών αγορών, όπως μάθαμε από τις επιθέσεις στη βρετανική λίρα της δεκαετίας του ‘80 και στις τράπεζες το 2008.
Δεν είναι δυνατόν να θεωρούμε την Ευρώπη ένα απομακρυσμένο σύνολο απρόσωπων και γραφικών γραφειοκρατών που ασχολούνται με τους τεχνικούς κανόνες του εμπορίου, τον ανταγωνισμό και τη ρύθμιση των προϊόντων. Τα μέτρα που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα αγγίζουν τα θεμέλια της λαϊκής ζωής και της ευημερίας και έχουν γίνει κοινωνικά αποδεκτά, καθώς η αφορμή του ΔΝΤ και οι φήμες περί χρεοκοπίας δημιούργησαν ένα «σοκ» που - κατά Φρίντμαν - παραλύει τις κοινωνικές εξεγέρσεις και ανοίγει τον δρόμο προς τον «αχαλίνωτο» καπιταλισμό.
Οι πολιτικές του εκφοβισμού δημιούργησαν εύκολα το απαιτούμενο κοινωνικό σοκ και μιμήθηκαν τους ισχυρισμούς του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας» και της πολιτικής του τρόμου. Βρισκόμαστε, πλέον, στην αληθινή αρχή του 21ου αιώνα, όπου θα κυριαρχήσουν λίγες μεγάλες εταιρείες, οι πολυεθνικές και η ολοκληρωτική ιδιωτικοποίηση.
Ο Μίλτον Φρίντμαν συνιστούσε πως όταν η οικονομία υπόκειται σε στρεβλώσεις, μόνο η πρόκληση οδυνηρών σοκ, το «πικρό φάρμακο» όπως το ονόμαζε, μπορούσε να την επαναφέρει στην υγιή κατάσταση. Έγραφε το 1982: «Όταν ξεσπάει μια κρίση, πρέπει να αναπτύσσουμε πολιτικές έως ότου το πολιτικά αδύνατο καταστεί πολιτικά αναπόφευκτο».
Οι ιθύνοντες του ΔΝΤ υιοθέτησαν τη θεωρία του σοκ σε όλες τις χώρες όπου επενέβησαν, επισημαίνοντας, το 1996: «Οι άνθρωποι μπορεί να προβάλλουν αντίσταση σε τμηματικές αλλαγές (π.χ. περικοπή προγραμμάτων υγείας), αλλά αν συμβούν ταυτόχρονα δεκάδες αλλαγές προς κάθε κατεύθυνση, τότε εδραιώνεται ένα αίσθημα ματαιότητας και ο πληθυσμός περιέρχεται σε κατάσταση αδράνειας».
Είναι φανερά τα σχέδια του ΔΝΤ και της παγκόσμιας τράπεζας, όπως φανεροί είναι και οι θετικοί στόχοι και στρατηγική του ΓΑΠ, ο οποίος, όμως, λογαριάζει χωρίς τον ξενοδόχο και ελπίζει ουτοπιστικά ότι θα μπορέσει να ξεφύγει από τον καπιταλιστικό ολοκληρωτισμό της τρόικας. Το μέλλον είναι ξεκάθαρο, αύξηση της ανταγωνιστικότητας μέσω μείωσης μισθών, αύξηση του εργατικού διαθέσιμου μέσω ανεργίας, εκμηδενισμός της δύναμης των συνδικαλιστικών φορέων μέσω γενικευμένου κλίματος φόβου και αστάθειας, ξεπούλημα όλων των κρατικών επιχειρήσεων, στήριξη πολυεθνικών, μείωση φορολογίας, αύξηση επιτοκίων. Η ελληνική μικρομεσαία επιχείρηση θα συνθλιβεί στο όνομα των δικτύων των πολυεθνικών, με μόνη διέξοδο την ισχυροποίησή της εντός μιας δημοκρατικής επιχειρηματικής συσπείρωσης franchising. Δεν αποτελεί σενάριο πολιτικής και οικονομικής φαντασίας το ανωτέρω ενδεχόμενο, άλλωστε, ήδη, οι εξελίξεις δρομολογούν σε αυτή την κατεύθυνση. Μόνο ενωμένες οι ελληνικές μικρομεσαίες μπορούν να επιβιώσουν και καθώς δεν υπάρχει πιο δυνατός συνδετικός κρίκος από αυτόν της αμοιβαίας επιτυχίας μέσω του συμπλέγματος στήριξης που προσφέρει το franchising, η αντίστασή τους θα πρέπει να πραγματοποιηθεί μέσω των ίδιων των όπλων του καπιταλισμού, τα όπλα της αγοράς, ενισχυόμενα και συντονιζόμενα από το επιτελείο της εκάστοτε μητρικής εταιρείας!
